Seria Hyperion (z angielskiego Hyperion Cantas) to cykl autorstwa Dana Simmonsa. Składa się on z czterech powieści fantastyczno-naukowych wydawanych w latach 1989-1997.
To, co spaja wszystkie cztery części Cantos to bohaterowie. Jest to bowiem grupa ludzi, która próbuje zapobiec wojnie, mogącej zniszczyć ludzkość. Wybierają się oni na wyprawę – pielgrzymkę do mitycznego Dzierzby.
W ramach Hyperion Cantas możecie przeczytać:
Hyperion – książka nagrodzona Nagrodą Hugo i Nebula oraz nominowana do nagrody im. Arthura C. Clarke`a.
Zagłada Hyperiona – nagrodzona nagrodą Locusa i BSFA i nominowana do nagrody Nebula
Endymion
Triumf Endymiona
Przyjrzę się wszystkim po kolei w osobnych wpisach. Dziś pora na pierwszą część, a więc Hyperion.
Hyperion – wstęp
Na planete Hyperion przybywają pielgrzymi: Kapłan Lenar Hoyt, Żołnierz Fedmahn Kassad, Poeta Martin Silenus, Uczony Sol Weintraub, Detektyw Brawne Lamia, Kapitan Het Masteen oraz Konsul, którego imienia nie znamy – nie zostało nigdy w książce wspomniane. Celem ich podróży są tak zwane Grobowce Czasu, w których pomieszkuje istota zwana Dzierzbą.
Książka zbudowana jest w oparciu o opowieści sześciu pielgrzymów, które stanowią jej części. Jednak zanim do nich przejdziemy, dobrze jest nakreślić tło, w których dzieje się historia.
W XXI wieku Hegemonia Człowieka obejmuje tysiące planet połączonych portalami transmitującymi. Hegemonia utrzymuje niełatwy sojusz z TechnoCore, cywilizacją AI. Zmodyfikowani ludzie znani jako Intruzi żyją na stacjach kosmicznych między gwiazdami i są zaangażowani w konflikt z Hegemonią.
Na wielu planetach „Intruzach” nie ma portali transmitujących i nie można uzyskać do nich dostępu bez znacznego spowolnienia czasu. Jedną z nich jest Hyperion, gdzie znajdują się struktury znane jako Grobowce Czasu, które cofają się w czasie i są strzeżone przez legendarną istotę znaną jako Dzierzba. W przeddzień inwazji Intruzów na Hyperion zorganizowano ostatnią pielgrzymkę do Grobowców Czasu. Pielgrzymi postanawiają, że każdy z nich opowie swoją historię o tym, jak zostali wybrani do pielgrzymki.
Opowieść Kapłana: O człowieku, który szukał boga
Paul Dure i Lenar Hoyt to księża katoliccy. Duré zostaje zesłany na Hyperion, gdzie bada odizolowaną cywilizację znaną jako Bikura. Duré wnioskuje, że Bikura zostały zakażone pasożytami w kształcie krzyża, zwanymi krzyżami. Po śmierci krzyż odbudowuje fizyczne ciało i wskrzesza je. Duré spotyka Dzierzbę i zostaje zarażony krzyżem.
Silny ból uniemożliwia Duré’owi wycięcie krzyża lub opuszczenie Bikury i tak kończą się jego wpisy w dzienniku. Hoyt ujawnia, że Dure ukrzyżował się do drzewa tesli w desperackiej próbie pozbycia się krzyża. Przez siedem lat ojciec Dure był nieustannie porażany prądem i wskrzeszany. Gdy Hoyt dotyka Dure, krzyż wypada z jego ciała i pozwala mu w końcu umrzeć. Bikura zostaje zniszczona bronią nuklearną, ale Hoyt zostaje zarażony zarówno krzyżem Duré, jak i swoim własnym.
2. Opowieść Żołnierza: O wojennych kochankach
Opowieść pułkownika Fedmahna Kassada zaczyna się od wspomnień z czasów, gdy trenował w akademii wojskowej FORCE na Marsie. Podczas bitwy symulacyjnej tajemnicza kobieta ratuje go i zostaje jego kochanką.
Kassad porywa wahadłowiec Intruzów i rozbija go na Hyperionie. Tam ponownie spotyka się ze swoją kochanką Monetą. Kassad widzi Drzewo Bólu, gigantyczne stalowe drzewo, na które Dzierzba wbija swoje ofiary. Moneta i Dzierzba uczą go używania w walce zdolności zmieniających czas. Kassad zdaje sobie sprawę, że jego towarzysze manipulują nim i chcą wykorzystać go do wywołania międzygwiezdnej wojny, w której zginą miliardy ludzi. Po uratowaniu Kassad staje się działaczem antywojennym.
3. Opowieść Poety: Pieśni Hyperiona
Martin Silenus wyszkolił się na poetę, ale jego trening został przerwany, gdy czarna dziura zniszczyła Ziemię. Silenus jest zmuszony pracować jako robotnik. W tym czasie rozpoczyna pracę nad Hyperion Cantos, swoim opus magnus. Seria Umierająca Ziemia staje się ogromnym hitem, czyniąc go multimilionerem.
Silenus dołącza do Smutnego Króla Billy’ego na Hyperionie. Billy to arystokrata, który postanawia przenieść się do Hyperionu i założyć tam królestwo artystów. Silenus wznawia pracę nad Cantos i przekonuje się, że Dzierzba jest jego muzą. Billy pali rękopis Cantos i zostaje zabrany przez Dzierzbę. Silenus, polegający na zabiegach przedłużających życie, czekał wieki na powrót na Hyperion, aby dokończyć wiersz.
4. Opowieść Uczonego: Gorzki jest smak wód rzeki Lete
Sol Weintraub, żydowski profesor, bierze udział w pielgrzymce ze swoim dzieckiem -niemowlęciem Rachel. 20 lat wcześniej dorosła córka Sola została archeologiem i udała się na Hyperion. Podczas mapowania jednego z Grobowców pojawił się Dzierzba, a Rachel zapadła na chorobę, która powoduje, że dziewczyna nie starzeje się, a cofa w czasie do swoich wcześniejszych dni. Sol przez lata zmaga się ze snami, w których rozkazano mu udać się na Hyperion i poświęcić Rachel, odwzorowując sposób, w jaki Abraham poświęcił swojego syna. Izaaka. Postanawia zostać pielgrzymem i błagać Dzierzbę o uzdrowienie. Następnego ranka ginie jego kolega, pielgrzym i kapitan statku, Het Masteen. Jego pokój jest pełen krwi, mimo straży, który był strzeżony przez całą noc.
5. Opowieść Detektywa: Długie pożegnanie
Brawne Lamia jest prywatnym detektywem. Jej obecnym klientem jest cybrid (ludzkie ciało kontrolowane przez technologię TechnoCore AI) o imieniu Johnny. Ona i Johnny zostają przymusowo przeniesieni na planetę, która wydaje się być doskonałą repliką Starej Ziemi. Zostają kochankami. Lamia i Johnny dokonują napadu na TechnoCore w wirtualnej rzeczywistości. Odkrywają, że AI Rdzeń dzieli różna lojalność wobec projektu Ostatecznej Inteligencji (UI) Rdzenia. Niektórzy członkowie Rdzenia planują stworzyć wszechwiedzącą sztuczną inteligencję: swego rodzaju boga.
Johnny zostaje zabity w zasadzce, ale wcześniej przenosi swoją świadomość do implantu w czaszce Lamii. Okazuje się, że Lamia jest w ciąży z dzieckiem Johnny’ego. Została uratowana przez kultystów Dzierzby i otrzymała azyl od jego Kościoła pod warunkiem, że wyruszy w pielgrzymkę.
6. Opowieść Konsula: Wspominając Siri
Konsul opowiada historię Merin Aspic i Siri. Aspic bierze udział w kilku rejsach na pokładzie statku kosmicznego, aby zbudować portal transmitera na Maui-Covenant, łączący go z Hegemonią i czekającymi na nią hordami turystów. W końcu zakochuje się w Siri. Za każdym razem, gdy się spotykają, Merin i Siri starzeją się z różnymi prędkościami z powodu dylatacji czasu. Ta różnica staje się bardziej widoczna aż do ósmej wizyty, podczas której Merin wraca i znajduje Siri martwą. Czeka też na niego gotowy do aktywacji transmiter. Merin postanawia zasabotować transmiter, rozpoczynając beznadziejny opór przeciwko Hegemonii. Próbując zdusić bunt, wojsko niszczy środowisko naturalne tak, jak zrobiliby to turyści. Konsul ujawnia, że Siri i Merin byli jego dziadkami. Czekał na swój czas, na szansę zdrady Hegemonii i zemstę.
Konsul ujawnia, że uruchomił urządzenie Intruzów, które doprowadziło do opróżnienia Grobowców Czasu i uwolnienia Dzierzby, wiedząc, że mogłoby to spowodować zniszczenie ludzkości.
Epilog
Pielgrzymi postanawiają kontynuować podróż na spotkanie z Dzierzbą. Narracja nagle się kończy, gdy zbliżają się do Grobowców Czasu przez pustynną równinę.
Znów mam zaszczyt recenzować książkę Marcela Mossa. Bardzo mnie to cieszy, ponieważ od czasu, kiedy dowiedziałam się o premierze Nie wiesz wszystkiego, dosłownie przebierałam nogami z niecierpliwości. Chciałam dowiedzieć się, czy kolejna powieść będzie równie kontrowersyjna jak poprzednie.
Dla przypomnienia lub jeśli jest to dla Was pierwsze zetknięcie z twórczością tego autora, zamieszczam linki do poprzednich wpisów o jego thrillerach.
Przyjrzyjmy się jednak bliżej najnowszej propozycji Mossa.
Fabuła
Uczniami prestiżowego liceum z Warszawy wstrząsa wiadomość o śmierci dwojga uczniów. Ona, Otylia, jest członkinią grupy wyrzutków. Jest to dziwna i, na pierwszy rzut oka, agresywna oraz mocno pokręcona, dziewczyna. Z kolei on – Alan – jest najpopularniejszym uczniem w szkole. Siatkarz, wysoki, przystojny chłopak szkolnej gwiazdeczki. Z pozoru nic ich nie łączy, jedynie to, że pewnej nocy spotykają się na dachu opuszczonej hali i rzucili się w dół, umierając przy tym na miejscu.
Jak można się tego było spodziewać, zarówno społeczność szkolna, jak i opinia publiczna oskarża dziewczynę o nakłonienie Alana do popełnienia samobójstwa. Jednie jej najbliższa przyjaciółka Marta nie wierzy, że Otylia mogła być do tego skłonna. Jeśli to nie ona, to kto? I jak to się stało, że dwoje młodych ludzi zdecydowało się skończyć z sobą w tak tragiczny sposób? Odpowiedzi na te pytania znajdziecie w lekturze Nie wiesz wszystkiego.
Moja opinia
Zacznę od tego, że ponownie jestem zaskoczona tym, w jaki trafny sposób Marcel Moss podejmuje palące problemy społeczne. W poprzednich książkach mieliśmy do czynienia z pracoholizmem i uczuciami ludzi, którzy nie potrafili stworzyć związku lub z ich emocjami po rozstaniu. Były to jednak osoby dorosłe. Tym razem czytamy o dzieciach, ale nie dajcie się zwieść. Jak możemy wyczytać z powieści, świat nastolatków jest równie bezwzględny jak rzeczywistość, w której żyją młodzi ludzie. Oczywiście ich problemy są nieco inne, ale ciągłe ocenianie ze względu na wygląd, popularność lub jej brak, niemożność bycia sobą i okazywania swoich prawdziwych uczuć w połączeniu z burzą hormonów i brakiem uwagi ze strony dorosłych tworzy prawdziwą mieszankę wybuchową. Bohaterowie Nie wiesz wszystkiego odkrywają, że sukces oraz duże pieniądze są tym, co stanowi podstawę życia, a że do końca nie wiedzą jeszcze, że nie do końca jest to prawda, starają się zachowywać się tak, jak wymagają tego od nich inni – zmieniają się, wierząc, iż nowy wygląd lub inne zachowanie zapewnią im akceptację.
Wydaje mi się, że to właśnie to ostanie słowo jest wytrychem do tej książki. Akceptacja bohaterów przez ich najbliższych oraz rówieśników, samoakceptacja co do swoich ułomności lub jej brak to to, co spaja wszystkie historie młodych bohaterów. A wątek nauczycielki Julii oraz jej męża Olka, małżeństwa, które zmaga się z problemem jego seksoholizmu, wydaje się tylko to potwierdzać.
Nie wiesz wszystkiego jest dobrym, mocnym thrillerem psychologicznym, jednak nieco mniej kontrowersyjnym niż w przypadku poprzednich książek. Może moje odczucia są takie, a nie inne, ponieważ na co dzień obcuję z młodzieżą i zachowania, które opisuje Moss już mnie raczej nie dziwią. Ale nie powinniście uważać tego za wadę. Wydaje mi się, że jest to właśnie spora zaleta tej książki, ponieważ nie wszystko można i trzeba opisywać z siłą tarana, który dosłownie wgniata czytelnika w ścianę.
W kwestiach językowych wszystko wydaje się w porządku, chociaż w swojej kopii znalazłam dwie literówki 🙂 Nadal dziwi mnie także to, że o swoich najbliższych bohaterowie myślą, używając ich nazwisk (jeśli nie wiecie, o co mi chodzi, zajrzyjcie do poprzednich recenzji – tam wszystko wyjaśniam), ale może to jest po prostu taka maniera, a ja się czepiam.
Podsumowując to wszystko, co napisałam w tej części, muszę przyznać, że książka mi się podobała. Zainteresowali mnie bohaterowie, którzy zostali skonstruowani zręcznie i tak, że jestem pewna, iż mogłabym ich spotkać gdzieś na ulicach mojego miasta. Wydarzenia oraz ich następstwa są logiczne i prawdopodobne. Tradycyjnie dużą pracę włożono w kwestie psychologiczne (za to ogromne brawa). Nie pozostaje mi nic innego, jak wystawić wysoką ocenę pięć z plusem w sześciostopniowej skali.
Jest taka miejska legenda o Erneście Hemingwayu i chyba najsmutniejszej historii napisanej w historii literatury. Chodzi o krótką linijkę tekstu powstałą w wyniku wyzwania, w którym chodziło o opisanie swojego życia przy użyciu tylko sześciu słów.
O co dokładnie chodzi? O historię znaną jako:
For sale: baby shoes, never worn.
Ta krótka linijka tekstu uznawana jest za jeden z najbardziej znanych przykładów tak zwanej flash lub sudden fiction (najkrótsze opowiadania lub mikroopowiadania). Powszechnie uważa się, że autorem powyższego zdania jest Ernest Hemingway, ale czy to rzeczywiście jemu można przypisać autorstwo?
Flash fiction
Flash fiction to fikcja literacka o ekstremalnej zwięzłości, która oferuje wiele sposobów na rozwój postaci i fabuły. Istnieje wiele rodzajów flash fiction, z których wiele jest definiowanych według liczby wykorzystanych w utworach słów, np. historie mogą składać się z:
6 słów,
280 znaków (znaną również jako „twitterature”).
Są także:
dribble (znany również jako „minisaga”, do 50 słów),
drabble ”(znany również jako„ mikrofikcja ”, do 100 słów),
sudden fiction (750 słów),
flash fiction (1000 słów),
micro-story.
Flash fiction ma korzenie sięgające prehistorii, zapisanej u początków pisma, w tym różnego rodzaju bajek i przypowieści. W szczególności chodzi tutaj o bajki Ezopa oraz opowieści Panchatantra i Jataka z Indii. Późniejsze przykłady to teksty o Nasreddinie i koanach Zen, takich jak Brama Bez Gatunku.
W Stanach Zjednoczonych wczesne formy flash fiction można znaleźć w już XIX wieku, zwłaszcza w kreacjach Walta Whitmana, Ambrose Bierce`a i Kate Chopin.
W latach dwudziestych flash fiction zostało nazywane „krótką historią” i powiązane z magazynem Cosmopolitan. W latach 30. XX wieku krótkie historie zostały zebrane w antologiach takich jak The American Short Short Story.
W Japonii fikcję flash popularyzował w okresie powojennym szczególnie Michio Tsuzuki (都 筑 道夫).
Pisarze, którzy uprawiali flash fiction to między innymi Saadi z Szirazu („Gulistan z Sa’di”), Bolesław Prus, Antoni Czechow, O. Henry, Franz Kafka, H.P. Lovecraft, Yasunari Kawabata, Ernest Hemingway, Julio Cortázar, Daniil Kharms, Arthur C. Clarke, Richard Brautigan, Ray Bradbury, Kurt Vonnegut, Jr., Fredric Brown, John Cage, Philip K. Dick i Robert Sheckley.
Hemingway napisał także 18 utworów flash fiction, które znalazły się w jego pierwszej kolekcji opowiadań In Our Time. Sporne jest, czy (aby wygrać zakład), jak twierdził, napisał także mikroopowiadanie z tytułu tego wpisu, czyli „Na sprzedaż: buty dla dzieci, nigdy nie noszone”.
Godne uwagi są również 62 opowiadania flash fiction, które zostały zawarte w Severance, tematycznym zbiorze tekstów Roberta Olena Butlera, w którym każda historia opisuje ostatnie 90 sekund świadomej świadomości ludzi, których głowy zostały odcięte.
O co chodzi z tym Hemingwayem?
Twierdzenie o autorstwie Hemingwaya ma swoje źródło w anegdocie na temat zakładu między nim a innymi pisarzami. W liście do kanadyjskiego humorysty Johna Roberta Colombo z 1992 roku pisarz science fiction Arthur C. Clarke tak to opisuje:
Podczas lunchu z przyjaciółmi w restauracji (różnie określanej, albo jako Luchow lub The Algonquin) Hemingway postawił zakład o dziesięć dolarów przeciwko każdemu, który może stworzyć pełną historię w sześciu słowach. Po czym napisał na serwetce:
„Na sprzedaż: dziecięce buty, nigdy nie noszone”, puścił ją wokół stołu i zabrał swoją wygraną.
Jest jednak małe „ale”.
Wydanie Spokane Press z 16 maja 1910 r. zawierało artykuł zatytułowany Tragiczna śmierć dziecka ujawniona w akcie sprzedaży odzieży. W tym czasie Hemingway był zaledwie dziesięciolatkiem i lata świetlne dzieliły go od rozpoczęcia kariery pisarskiej.
W 1917 r. William R. Kane opublikował artykuł w czasopiśmie The Editor, w którym nakreślił historię zrozpaczonej kobiety, która straciła dziecko, a nawet zasugerował tytuł Little Shoes, Never Worn. W tej wersji opowiadania buty były rozdawane, a nie sprzedawane. Zasugerował również, że zapewniłoby to pewną pociechę sprzedawcy, ponieważ oznaczałoby to, że inne dziecko skorzystałoby z tych niepotrzebnych już przedmiotów.
W 1921 roku historia była parodiowana: lipcowy numer opublikował wersję, w której zamiast butów zastosowano wózek dziecięcy. Piszący je dziennikarz opisał jednak skontaktowanie się ze sprzedawcą w celu złożenia kondolencji, ale powiedziano mu, że sprzedaż była spowodowana narodzinami bliźniaków, a nie jednego dziecka.
Najwcześniejsze znane powiązanie z Hemingwayem pojawiło się w 1991 roku, trzydzieści lat po śmierci autora. Uznanie autorstwa tejże bardzo krótkiej historii pojawiło się w książce Petera Millera pt. Get Publishing! Get Produced!: A Literary Agent`s Tips on How to Sell Your Writing. Autor poradnika zauważył, że całą informację o Hemingwayu usłyszał od „uznanego potentata prasowego” w 1974 r. W 1992 roku John Robert Colombo wydrukował list od Arthura C. Clarke’a, który powtórzył tę historię, wraz z tym, że Hemingway wygrał po 10 dolarów od każdego siedzącego w kawiarni pisarza.
Gdybyście byli zainteresowani innymi antologiami utworów spod znaku flash fiction, proponuję Wam sięgnąć po antologię Six-Word Memoirs z roku 2008 oraz dwie jej kolejne części wydane przez Smith Magazine.
Chata Wuja Toma to powieść wyrażająca sprzeciw wobec niewolnictwa. Została napisana przez amerykańską pisarkę Harriet Beecher Stowe. Powieść została opublikowana w 1852 r i wywarła głęboki wpływ na zachowanie wobec Afroamerykanów (chodzi o niewolnictwo) w USA i podobno „pomogła położyć podwaliny pod wojnę secesyjną”.
Stowe, to urodzona w Connecticut nauczycielka pracująca w seminarium żeńskim w Hartford i aktywna abolicjonistka. W swojej powieści przedstawiła postać wuja Toma, cierpiącego od dawna czarnego niewolnika, wokół którego obracają się historie innych postaci. Ta sentymentalna powieść przedstawia rzeczywistość, w jakiej żyli niewolnicy, a zarazem zapewnia, że chrześcijańska miłość może przezwyciężyć coś tak destrukcyjnego jak zniewolenie innych ludzi.
Chata wuja Toma była najlepiej sprzedającą się powieścią XIX wieku i drugą najlepiej sprzedającą się książką XX wieku, zaraz po Biblii. Uważa się, że to ta książka pomogła rozpocząć ruch abolicjonizmu w latach 50. XIX wieku. Dla przypomnienia: abolicjonizm to ruch społeczno-polityczno-ideowy obecny w XVIII i XIX wieku, którego zadaniem było zniesienie niewolnictwa i handlu ludzi z nim związanego.
W pierwszym roku po opublikowaniu powieści w Stanach Zjednoczonych sprzedano 300 000 egzemplarzy tej książki, a milion kopii w Wielkiej Brytanii. W 1855 roku, trzy lata po publikacji, nazwano ją „najpopularniejszą powieścią tamtych czasów”. Wpływ, jaki przypisuje się tej książce, jest wielki, a dodatkowo został wzmocniony historią, która mówi o tym, że w momencie, kiedy Abraham Lincoln spotkał Stowe na początku wojny domowej w USA, oświadczył: „To ta mała dama, która rozpoczęła tę wielką wojnę”.
Książka i zainspirowane przez nią sztuki teatralne pomogły spopularyzować wiele stereotypów na temat osób czarnoskórych. Należą do nich czułe, ciemnoskóre „mammy”, stereotyp „czarnych dzieci”, oraz „Wujek Tom”, czyli sumienny, cierpliwy sługa, który jest wierny swemu białemu panu lub kochance.
W ostatnich latach negatywne skojarzenia z Chatą wuja Toma w pewnym stopniu przyćmiły historyczny wpływ tej książki jako „istotnego narzędzia przeciwdziałającego niewolnictwu”.
Źródła
Stowe, urodzona w Connecticut nauczycielka w seminarium żeńskim w Hartford i aktywna abolicjonistka, napisała powieść jako odpowiedź na drugą poprawkę do Ustawy o Niewolnictwie z 1850 roku. Znaczna część książki powstała w Brunszwiku w stanie Maine, gdzie jej mąż, Calvin Ellis Stowe, wykładał na swojej macierzystej uczelni, Bowdoin College.
Stowe została częściowo zainspirowana do stworzenia Chaty wuja Toma przez lekturę książki o niewolnikach pod tytułem Życie Josiaha Hensona, dawniej niewolnika, obecnie mieszkańca Kanady, jak sam o sobie mówił (1849). Henson, wcześniej zniewolony Murzyn, mieszkał i pracował na plantacji tytoniu o powierzchni 3700 akrów (15 km2) w North Bethesda w stanie Maryland, której właścicielem jest Izaak Riley. Uciekł z niewoli w 1830 r. Znalazł się w prowincji Górnej Kanady (obecnie Ontario), gdzie pomagał innym zbiegłym niewolnikom osiedlić się i stać się samowystarczalnym, i gdzie spisał swoje wspomnienia. Stowe przyznała, że wspomnienia Hensona sprawiły, że pojawił się u niej pomysł na napisanie powieści Chata wuja Toma.
Warto wspomnieć, że kiedy książka Stowe stała się bestsellerem, Henson opublikował swoje zapiski w formie książki pod tytułem Wspomnienia wuja Toma (The Memoirs of Uncle Tom) i sporo podróżował z wykładami po w Stanach Zjednoczonych i Europie. Co bardzo ciekawe, powieść Stowe nadała nazwę domowi Hensona – historycznemu miejscu, w którym znajdowała się chata kabiny wuja Toma, niedaleko Dresden w, Ontario, w Kanadzie. Miejsce to w latach 40. XX wieku zostało zresztą przekształcone w muzeum.
Kolejnym źródłem inspiracji dla powieści jest American Slavery As It Is: Testimony of a Thousand Witnesses (Amerykańskie niewolnictwo takie, jakim jest: świadectwo tysiąca świadków), autorstwa Theodore`a Dwight Weld i sióstr Grimké. Stowe zauważyła, że jej powieść została oparta na kilku wywiadach z ludźmi, którzy uniknęli niewolnictwa. Działo się to w czasie, gdy autorka mieszkała w Cincinnati w stanie Ohio, po drugiej stronie rzeki Ohio od Kentucky, w stanie, w którym panowało niewolnictwo. W tym mieście działała tak zwana podziemna kolej (Undergroud Railroad). Była to swego rodzaju organizacja, która skupiała sympatyków zniesienia kary śmierci i działała aktywnie na rzecz pomocy zbiegłym niewolnikom w ucieczce z południa.
Stowe wspominała jeszcze wiele innych inspiracji i źródeł dla swojej powieści w opracowaniu A Key to Uncle Tom’s Cabin (1853). Ta książka non-fiction miała na celu zweryfikowanie jej twierdzeń dotyczących niewolnictwa. Późniejsze badania wykazały jednak, że Stowe nie przeczytała wielu cytowanych prac tej książki, dopóki nie opublikowała swojej powieści.
Publikacja powieści
Chata wuja Toma po raz pierwszy pojawiła się jako 40-tygodniowy serial (czyli coś w rodzaju powieści w odcinkach publikowanych co tydzień, dokładnie tak samo jak nasza Lalka Bolesława Prusa) w The National Era, czasopiśmie abolicjonistycznym. Publikację rozpoczęto od numeru z 5 czerwca 1851 r.
Pierwotnie miała to być krótsza opowieść, zaplanowana jedynie na kilka tygodni. Jednak Stowe znacznie rozszerzyła ją. Musicie wiedzieć, że serial szybko stał się popularny, dlatego szybko do biura pisma zaczęto wysyłać listy z protestami.
Ze względu na popularność tej historii wydawca John P. Jewett skontaktował się ze Stowe w sprawie przekształcenia jej w książkę. Mimo początkowych wątpliwości,co do tego, czy ktoś chciałby sięgnąć po Chatę wuja Toma w formie książkowej, autorka ostatecznie zgodziła się na wydanie powieści w jednym tomie. Powieść w formie książkowej wydano 20 marca 1852 r. Tylko pierwszego dnia sprzedano 3000 egzemplarzy, a wkrótce jej nakład został wyczerpany. W pierwszym roku publikacji sprzedano 300 000 sztuk i… w tym momencie nieoczekiwanie skończył się popyt.
Przez wiele lat nie było już więcej wznowień. Jewett zaprzestał działalności i dopiero w Ticknor and Fields ponownie wydrukowano dzieło (w listopadzie 1862 r). Zainteresowanie znów zaczęło rosnąć. Książka została przetłumaczona na wszystkie ważniejsze języki, a w Stanach Zjednoczonych stała się drugą najlepiej sprzedającą się książką po Biblii.
O czym jest ta książka?
Dla Waszej wygody podzieliłam narrację na kilka części. Nie odpowiadają one faktycznemu podziałowi na rozdziały, który obecny jest w książce.
Eliza ucieka ze swoim synem, a Tom zostaje sprzedany
Książka rozpoczyna się opisania i przedstawienia farmera z Kentucky o imieniu Arthur Shelby, który z powodu kłopotów finansowych, stoi w obliczu utraty swojej farmy z powodu . Mimo że on i jego żona Emily Shelby wierzą, że mają dobre stosunki ze swoimi niewolnikami (tzn. wydaje im się, że bardzo się o nich troszczą, a ich niewolnicy są dla nich tak jakby członkami rodziny), Shelby postanawia zebrać potrzebne fundusze, sprzedając dwóch z nich – wuja Toma, mężczyznę w średnim wieku z żoną i dziećmi oraz Harry’ego, syna pokojówki Emily Shelby, Elizy – handlarzowi niewolników. Emily Shelby jest sprzeciwia się temu pomysłowi, ponieważ obiecała swojej pokojówce, że jej dziecko nigdy nie zostanie sprzedane. Syn Emily, Jerzy Shelby, nie może znieść tego, że Tom zostanie odesłany do nowego właściciela, ponieważ uważa go za swojego przyjaciela i mentora.
Kiedy Eliza słyszy, jak pan i pani Shelby rozmawiają o planach sprzedaży Toma i Harry’ego, Eliza postanawia uciec, zabierając ze sobą syna. Wiemy na pewno, że podjęła tę decyzję, ponieważ boi się utraty swojego jedynego żyjącego dziecka (a poroniła już dwoje z nich). Eliza odchodzi tej nocy.
Tom zostaje sprzedany i umieszczony na łodzi, która płynie wzdłuż rzeki Missisip. Na pokładzie Tom poznaje i zaprzyjaźnia się z młodą białą dziewczyną o imieniu Ewa. Ojciec Ewy, Augustyn St. Clare, kupuje Toma od handlarza niewolników i zabiera go z rodziną do swojego domu w Nowym Orleanie. Tom i Ewa zaprzyjaźniają się, a zbliża ich do siebie głęboka wiara chrześcijańska.
2. Ucieczka Elizy
Podczas ucieczki Eliza spotyka swojego męża, Jerzego Harrisa (mężczyzna uciekł wcześniej, po tym, jak został zmuszony do ciężkiej pracy w kopalni). Postanawiają spróbować dotrzeć do Kanady. Są jednak śledzoni przez łowcę niewolników o imieniu Tom Loker. W końcu Loker i jego ludzie uwięzili Elizę i jej rodzinę, co sprawiło, że zdesperowany Jerzy postrzelił go w bok. Martwiąc się, że Loker może umrzeć, Eliza przekonuje Jerzego, aby zabrał łowcę niewolników do pobliskiej osady Quaker na leczenie.Po powrocie do Nowego Orleanu St. Clare debatuje nad niewolnictwem ze swoją kuzynką Ofelią, która, przeciwstawiając się niewolnictwu, jest uprzedzona wobec czarnoskórych. St. Clare uważa, że nie jest stronniczy, chociaż jest właścicielem niewolników. Próbując pokazać Ofelii, że jej poglądy na czarnych są błędne, kupuje Topsy, młodą niewolnicę, i prosi Ofelię o jej edukację.
3. Co dalej z Tomem
Tom spędził u St. Clare`a już ponad dwa lata. W tym czasie Ewa zapadła na poważną chorobę. Na łożu śmierci doświadcza wizji nieba, którą dzieli z otaczającymi ją ludźmi. Po jej pogrzebie pozostali bohaterowie postanawiają zmienić swoje życie, a dodatkowo Ofelia obiecuje zarzucić swoje osobiste uprzedzenia wobec czarnych, Topsy mówi, że będzie się lepiej zachowywać, a St. Clare obiecuje uwolnić Toma.
4. Tom sprzedany Simonowi Legree
Zanim jednak St. Clare jest w stanie dotrzymać obietnicy, umiera w wyniku rany otrzymanej od dźgnięcia nożem przed tawerną. Jego żona rezygnuje z wypełnienia przyrzeczenia zmarłego męża i sprzedaje Toma na aukcji niewolników. Mężczyzna zostaje kupiony przez okrutnego właściciela plantacji o imieniu Simon Legree. Ten zabiera Toma i Emmeline (którą Legree kupił w tym samym czasie) do wiejskiej Luizjany, gdzie spotykają innych niewolników.
5.Nastały ciężkie czasy
Cassy, inna niewolnica Legree, po jego biczowaniu usługuje wujkowi Tomowi. Skąd rany? Wytłumaczenie jest proste. Legree zaczyna nienawidzić Toma, gdy ten odmawia wykonania zadania. Miało ono polegać na tym, że czarnoskóry mężczyzna, znany ze swojej spolegliwości i dobrego charakteru, miał wychłostać innego niewolnika. Legree zaciekle bije Toma i postanawia zmiażdżyć jego wiarę w Boga. Jednak pomimo okrucieństwa Legree Tom odmawia zaprzestania czytania Biblii i pociesza innych niewolników najlepiej, jak potrafi.
Na plantacji Tom poznaje Cassy, inną niewolnicę Legree. Jej historia również nie jest zbyt ciekawa. Wiemy o tym, że była nieślubnym dzieckiem jej pana z niewolnicą. Ten jednak starał się zachowywać wobec niej ludzko i dziewczyna przebywała z innymi jego dziećmi, odebrała nawet dosyć dobre wykształcenie (między innymi znała francuski). W wyniku śmierci ojca, została sprzedana, urodziła dzieci, ale została od nich odseparowana. Nie mogąc znieść bólu, że sprzedano jej kolejne dziecko, zabiła trzecie niemowlę.
6. W tym momencie powraca Tom Loker
Loker zmienił się, a to dlatego, że w czasie rekonwalescencji przebywał u Kwakrów. Jerzy, Eliza i Harry również uzyskali wolność (po przekroczeniu granicy Kanady). W Luizjanie wuj Tom niemal poddaje się beznadziei. Jego wiara w Boga chwieje się, a wszystko to dzieje się z powodu doświadczanych przez niego trudów życia na plantacji. Ma jednak dwie wizje: Jezusa i Ewy, które sprawiają, że jego postanowienie pozostania wiernym chrześcijaninem aż do śmierci wzmacnia się. Tom zachęca Cassy do ucieczki. Dziewczyna robi to, zabierając ze sobą Emmeline. O tym dowiaduje się właściciel.Kiedy Tom odmawia powiedzenia Legree, dokąd udały się Cassy i Emmeline, ten nakazuje swoim nadzorcom zabić go. Tom umiera, ale wybacza nadzorcom, którzy brutalnie go pobili. Siła charakteru i nieugiętość postawy Toma sprawia, że mężczyźni stają się chrześcijanami. Na krótko przed śmiercią Toma do posiadłości przybywa Jerzy Shelby (syn Artura Shelby’ego), by odkupić Toma. Przyjeżdza jednak za późno.
7. Część finałowa
Podczas podróży łodzią po wolność Cassy i Emmeline spotykają siostrę Jerzego Harrisa i towarzyszą jej w Kanadzie. Cassy odkrywa, że Eliza jest jej dawno zagubioną córką. Dziewczyna została sprzedana jako dziecko. Teraz, gdy ich rodzina znów jest razem, podróżują do Francji i ostatecznie do Liberii, kraju afrykańskiego stworzonego dla byłych amerykańskich niewolników. Jerzy Shelby wraca na farmę w Kentucky i uwalnia wszystkich swoich niewolników. Mówi im, aby pamiętali poświęcenie Toma i jego wiarę w prawdziwe znaczenie chrześcijaństwa.
Główne tematy
W Chacie wuja Toma dominuje jeden temat: zło i niemoralność niewolnictwa. Podczas gdy Stowe przedstawia w swoim tekście inne poboczne tematy, takie jak moralny autorytet macierzyństwa i możliwości odkupienia oferowane przez chrześcijaństwo, podkreśla jednak związki między nimi a okropnościami niewolnictwa.
Stowe czasami zmienia bohatera, którego ustami mówi po to, aby mogła wygłosić „homilię” na temat niszczącej natury niewolnictwa, widzianą z innego punktu widzenia (na przykład: biała kobieta na parowcu niosącym Toma dalej na południe stwierdza, że najbardziej przerażającym elementem niewolnictwa jest rozdzielenie rodzin). I właśnie jednym ze sposobów, w jaki Stowe pokazała zło niewolnictwa, było to, jak ta „osobliwa instytucja” siłą oddzieliła od siebie rodziny.
Innym tematem pobocznym w powieści jest umiarkowanie. Jednym z przykładów jest to, że w momencie, kiedy Augustyn St. Clare został zabity, próbował on powstrzymać bójkę w kawiarni między dwoma pijanymi mężczyznami i w wyniku tego został dźgnięty nożem. Innym jest śmierć niewolnicy Prue, która została pobita na śmierć za konsekwentne upijanie się. Tutaj musimy jednak pamiętać, że stało się tak, ponieważ wcześniej odebrano jej dziecko.
Na początku powieści o losach Elizy i jej syna dowiadujemy się z rozmowy snutej przy winie przez właścicieli niewolników. Biorąc pod uwagę to, że Stowe chciała, aby był to dodatkowy temat, scena ta może zapowiadać przyszłe wydarzenia, które ukazują używania alkoholu jako takie w złym świetle.
Ze względu na to, że Stowe postrzegała macierzyństwo jako „model etyczny i strukturalny w całym amerykańskim życiu”, a także wierzyła, że tylko kobiety mają moralny autorytet, aby uratować Stany Zjednoczone przed demonem niewolnictwa, innym ważnym tematem Chaty wuja Toma jest siła moralna i świętość kobiet. Poprzez postacie takie jak Eliza, która ucieka przed niewolnictwem, by ocalić swojego małego synka (i ostatecznie zjednoczy całą rodzinę), lub Ewa, która jest postrzegana jako „idealna chrześcijanka”, Stowe pokazuje, jak wierzyła, że kobiety mogą uratować ludzi od najgorszych niesprawiedliwości. Mimo że późniejsi krytycy zauważyli, że kobiece postacie Stowe są często kliszami stereotypowych pań domu zamiast realistycznych kobiet, powieść Stowe „potwierdziła znaczenie wpływu kobiet” i pomogła utorować drogę ruchowi na rzecz praw kobiet w następnych dziesięcioleciach.
Purytańskie wierzenia religijne Stowe pojawiają się w ostatnim, nadrzędnym temacie powieści – badaniu natury chrześcijaństwa, zakładając, że teologia chrześcijańska jest zasadniczo niezgodna z niewolnictwem. Temat ten jest najbardziej widoczny w momencie, gdy Tom wzywa St. Clare`a, by „odwrócił wzrok od Jezusa” po śmierci ukochanej córki Ewy. Po śmierci Toma Jezry Shelby wychwala Toma, mówiąc: „Cóż to za bycie chrześcijaninem”. Ponieważ motywy chrześcijańskie odgrywają tak dużą rolę w tej książce – i ze względu na częste stosowanie przez Stowe bezpośrednich autorskich wypowiedzi na temat religii i wiary, powieść często przyjmuje formę swego rodzaju kazania.
Styl
Chata wuja Toma napisana jest w sentymentalnym stylu melodramatycznym, typowym dla XIX-wiecznych powieści sentymentalnych i fikcji literackiej tzw. domowej (zwanej także literaturą kobiecą). Gatunki te były najpopularniejszymi powieściami z czasów Stowe. Na książki utrzymane w tej stylistyce składały się głównie postacie żeńskie, a styl pisania budził sympatię i emocje czytelnika. Mimo że powieść ta różni się od innych powieści sentymentalnych, koncentrując się na tak ważnym temacie, jakim jest niewolnictwo i mając za głównego bohatera mężczyznę, wciąż stara się wzbudzić w swoich czytelnikach pewne silne uczucia. Siłę tego rodzaju tekstu widać w reakcji ówczesnych czytelników.
Odbiór przez współczesnych
Pomimo pozytywnej reakcji czytelników, przez dziesięciolecia krytycy literaccy odrzucali styl powieści Chata wuja Toma i innych książek spod tego gatunku, ponieważ zostały one napisane przez kobiety i tak bardzo promowały „niechlujne emocje kobiet”. Jeden z nich stwierdził, że gdyby powieść nie dotyczyła niewolnictwa, „byłaby to po prostu kolejna powieść sentymentalna”.W The Literary History of the United States, George F. Whicher nazwał Chatę wuja Toma „niedzielną fikcją”, pełną „szeroko pojętego melodramatu, humoru i patosu”.Ten pogląd pozostaje przedmiotem sporu. Piszący w 2001 r. prawnik Richard Posner opisał Chatę wuja Toma jako część miernej listy dzieł kanonicznych, które pojawiają się, gdy na literaturę nakładane są kryteria polityczne.
Reakcje na powieść
Chata wuja Toma wywarła wpływ równy kilku innym powieściom w historii. Po opublikowaniu wywołała burzę protestów ze strony obrońców niewolnictwa (którzy w odpowiedzi na powieść stworzyli wiele innych książek), jednak wśród abolicjonistów pojawiły się pochwały. Jako bestseller powieść silnie wpłynęła na późniejszą literaturę protestacyjną.
Chata wuja Toma oburzyła ludzi na południu Stanów Zjednoczonych. Powieść była również ogólnie krytykowana przez zwolenników niewolnictwa. Uznany powieściopisarz z południa William Gilmore Simms ogłosił, że dzieło jest całkowicie fałszywe, a inni nazywali ją kryminalną i oszczerczą. Wielu pisarzy z Południa, jak Simms, wkrótce napisało własne książki w opozycji do powieści Stowe.
Niektórzy krytycy podkreślali, że Stowe ma mało doświadczenia życiowego związanego z życiem na południu, co sprawiło, że doprowadziło ją to do stworzenia niedokładnych opisów regionu (na przykład nigdy nie była na południowej plantacji, a opisów plantacji z tego regionu jest bardzo dużo). Jednak ona zawsze mówiła, że oparła sylwetki swoich bohaterów na historiach, które opowiadali jej uciekający niewolnicy w Cincinnati. Mówi się, że zaobserwowała z pierwszej ręki kilka incydentów, które skłoniły ją do napisania [słynnej] powieści występującej przeciwko niewolnictwu. Sceny, które widziała na rzece Ohio, w tym sprzedaż męża i żony, a także relacje w gazetach i czasopismach oraz wywiady przyczyniły się do powstania nowej fabuły.
W odpowiedzi na słowa krytyki w 1853 roku Stowe opublikowała Klucz do Chaty wuja Toma, czyli próbę udokumentowania prawdziwości przedstawionego w powieści niewolnictwa. W tej książce Stowe omawia każdą z głównych postaci i przytacza „ekwiwalenty prawdziwego życia”, jednocześnie dokonując bardziej „agresywnego ataku na niewolnictwo na południu niż to miało miejsce w powieści”. Podobnie jak oryginalna historia także A Key to Uncle Tom’s Cabin była bestsellerem. Jednak chociaż Stowe twierdziła, że w A Key to the Uncle Tom’s Cabin udokumentowano wcześniej konsultowane źródła, w rzeczywistości autorka przeczytała wiele cytowanych prac dopiero po opublikowaniu swojej powieści. Główną jej częścią była krytyka Stowe co do tego, w jaki sposób system prawny wspierał niewolnictwo i licencjonowane znęcanie się nad niewolnikami.
Dziś opowiem Wam o jednej z moich ulubionych książek, czyli o Nędznikach Victora Hugo. Jeśli interesuje Was taka tematyka, to zapraszam do czytania dalej.
Nędznicy to francuska powieść historyczna, opublikowana po raz pierwszy w 1862 roku. Jest ona uważana za jedną z największych powieści XIX wieku. W świecie anglojęzycznym jest ona zwykle określana oryginalnym francuskim tytułem, czyli Les Misarables. Jednak jako tytuł stosowano kilka alternatyw, w tym Nędzników, Nędznych, Biednych, Nędznych biednych, Ofiar i Wyrzuconych. Akcja rozpoczyna się w 1815 r., a kończy na rebelii czerwcowej z 1832 r. w Paryżu, jednak powieść skupia się głównie na życiu i relacjach pomiędzy kilkoma postaciami, szczególnie na losach byłego skazańca Jeana Valjeana i jego pragnieniem odkupienia win. Badając naturę prawa i łaski, powieść omawia historię Francji, architekturę i urbanistykę Paryża, politykę, filozofię moralną, antymonarchizm, sprawiedliwość, religię oraz rodzaje i naturę miłości romantycznej i rodzinnej. Les Misérables został spopularyzowany poprzez liczne adaptacje filmowe, teatralne i sceniczne.
Forma powieści
Upton Sinclair opisał powieść jako „jedną z pół tuzina największych powieści świata” i zauważył, że Hugo określił cel Les Misérables we wstępie:
Dopóki prawa i obyczaje pozwolą sobie kłaść na ludzi piętno skazańców, wytwarzając tym sposobem sztuczne piekło w pełnym wykwicie cywilizacyi i stawiając fatalność ludzką przeciwko wyrokom boskim; dopóki nie zostaną rozwiązane trzy zagadnienia tego wieku, a mianowicie: poniżenie człowieka przez nędzę, upadek kobiety przez głód i wyniszczenie, dzieci przez ciemnotę; dopóki w pewnych sferach możebne będzie odrętwienie społeczne; jednem słowem, dopóki na ziemi istnieć będą ciemnota i nędza — dopóty takie książki, jak ta, mogą zawsze się przydać.
Pod koniec powieści Hugo wyjaśnia nadrzędną strukturę dzieła:
Książka, którą czytelnik ma przed sobą w tej chwili, jest, od jednego końca do drugiego, w całości i szczegółowo … postępem od zła w dobro, od niesprawiedliwości do sprawiedliwości, od kłamstwa do prawdy, od nocy do dnia od apetytu do sumienia, od zepsucia do życia; od bestialstwa do obowiązku, od piekła do nieba, od nicości do Boga. Punkt wyjścia: materia, cel: dusza. Hydra na początku, anioł na końcu.
Powieść zawiera różne wątki fabularne, ale tym głównym jest historia byłego skazańca Jeana Valjeana, który nie może uciec od swojej kryminalnej przeszłości. Książka jest podzielona na pięć tomów, każdy z nich podzielony na kilka części i rozdziałów. W sumie daje to 48 części i 365 rozdziałów. Każdy rozdział jest stosunkowo krótki, zwykle nie dłuższy niż kilka stron.Powieść jako całość jest jedną z najdłuższych, jakie kiedykolwiek napisano. Składa się z 655 478 słów (w języku francuskim). Hugo wyjaśnił swoje ambicje powieści swojemu włoskiemu wydawcy:
Nie wiem, czy wszyscy ją przeczytają, ale powieść jest przeznaczona dla wszystkich. Zwraca się do Anglii, a także Hiszpanii, Włoch, Francji, Niemiec i Irlandii, republik, w których żyją niewolnicy, a także do imperiów, które mają poddanych. Problemy społeczne wykraczają poza granice. Rany ludzkości, te ogromne rany, które zaśmiecają świat, nie kończą się na niebiesko-czerwonych liniach narysowanych na mapach. Gdziekolwiek mężczyźni idą w nieświadomości lub w rozpaczy, gdziekolwiek kobiety sprzedają się za chleb, gdziekolwiek dzieciom brakuje książki do nauki lub ciepłego paleniska, Les Misérables puka do drzwi i mówi: „otwórz się, jestem tu dla ciebie”.
Dygresje
Ponad jedna czwarta powieści – około 955 z 2783 stron – poświęcona jest esejom, które argumentują moralnie lub pokazują encyklopedyczną wiedzę Hugo, ale nie rozwijają fabuły, ani nawet wątku podrzędnego. Tę metodę Hugo stosował w innych działach, na przykład Dzwonnik z Notre Dame i Pracownicy morza. Tematy, które porusza Hugo, obejmują zakony w klasztorze, budowę kanałów ściekowych w Paryżu, łuki i sytuacja dzieci ulicy w Paryżu. Rozdział o klasztorach zatytułował „Nawias”, aby ostrzec czytelnika o jego braku związku z fabułą. Hugo poświęca kolejne 19 rozdziałów (Tom II, Księga I) relacjom – i medytacji nad miejscem w historii – bitwie pod Waterloo, polu bitwy, które Hugo odwiedził w 1861 r. I gdzie zakończył pisanie powieści. Tom 2 otwiera taką zmianą tematu, że wydaje się początkiem zupełnie innej pracy. Fakt, że ta „dygresja” zajmuje tak dużą część tekstu, wymaga odczytywania go w kontekście „nadrzędnej struktury” omówionej powyżej. Hugo wyciąga własne wnioski, uznając Waterloo za punkt zwrotny w historii, ale zdecydowanie nie zwycięstwo dla sił reakcji.
Waterloo, poprzez rozbiórkę mieczem europejskich tronów, nie miał żadnego innego skutku niż spowodowanie kontynuacji rewolucyjnej pracy w innym kierunku. Zabójcy skończyli; przyszła kolej na myślicieli. Wiek, w którym Waterloo miał aresztować, kontynuował marsz. To złowrogie zwycięstwo zostało pokonane przez wolność.
Jeden z krytyków nazwał to „duchową bramą” do powieści, ponieważ jej przypadkowe spotkanie Thénardiera i pułkownika Pontmercy’ego zapowiada tak wiele spotkań powieści „łącząc szansę i konieczność”, „konfrontację bohaterstwa i nikczemności”.Nawet gdy nie zwraca się do innych podmiotów spoza swojej narracji, Hugo czasami przerywa prostą recytację wydarzeń, jego głos i kontrolę nad fabułą nieograniczoną czasem i sekwencją. Powieść rozpoczyna się oświadczeniem o biskupie Digne w 1815 r. I natychmiast się zmienia: „Chociaż szczegóły te w żaden sposób nie dotyczą w zasadzie tego, co musimy powiedzieć …” Dopiero po 14 rozdziałach Hugo znów zaczyna wątek otwierający ” Na początku października 1815 … ”, aby przedstawić Jean Valjean.
Źródła inspiracji Hugo
W incydencie, którego świadkiem był Hugo w 1829 r., wzięło udział trzech nieznajomych i funkcjonariusz policji. Jednym z nieznajomych był człowiek, który ukradł bochenek chleba, podobny do Jeana Valjeana. Oficer zabrał go do powozu. Złodziej widział także, jak matka i córka bawią się ze sobą, co byłoby inspiracją dla Fantine i Cosette. Hugo wyobrażał sobie życie mężczyzny w więzieniu oraz matki i córki zabranych sobie nawzajem.
Postać Valjeana jest luźno oparta na życiu byłego skazańca Eugène François Vidocqa. Vidocq został szefem tajnej jednostki policji, a później założył pierwszą prywatną agencję detektywistyczną we Francji. Był także biznesmenem, powszechnie znanym ze swojego zaangażowania społecznego i filantropii. Vidocq zainspirował także Hugo, gdy napisał Ostatni dzień potępionego człowieka. W 1828 r. Vidocq, już ułaskawiony, uratował jednego z robotników w swojej fabryce papieru, podnosząc ciężki wózek na ramiona, tak jak robi to Valjean. Opis Hugo dotyczący Valjeana ratującego marynarza na Orionie niemal dosłownie w liście barona La Roncière opisał taki incydent.
Hugo wykorzystał odejście więźniów z Bagne w Tulonie w jednym ze swoich wczesnych opowiadań Le Dernier Jour d’un Condamné. Udał się do Tulonu, aby odwiedzić Bagne w 1839 r. i sporządził obszerne notatki, choć zaczął pisać książkę dopiero w 1845 r. Na jednej ze stron notatek o więzieniu napisał dużymi drukowanymi literami możliwe imię swojego bohatera : „JEAN TRÉJEAN”. Kiedy książka została ostatecznie napisana, Tréjean stał się Valjean.
W 1841 r. Hugo uratował prostytutkę przed aresztowaniem za napaść. Wykorzystał krótką część swojego dialogu z policją, opowiadając o uratowaniu Fantine przez Valjeana w powieści. 22 lutego 1846 r., kiedy rozpoczął pracę nad powieścią, Hugo był świadkiem aresztowania złodzieja chleba, podczas gdy księżna i jej dziecko bezlitośnie oglądały scenę od swojego powozu. 29–30 Spędził kilka wakacji w Montreuil-sur-Mer, który stał się wzorem dla miasta, który nazywa M ____- sur-M __.
Podczas buntu w 1832 r. Hugo spacerował ulicami Paryża, widział barykady blokujące mu drogę i musiał schronić się przed ostrzałem. Bardziej bezpośrednio uczestniczył w powstaniu paryskim w 1848 r., pomagając rozbić barykady i stłumić zarówno popularny bunt, jak i jego monarchistycznych sojuszników.
Victor Hugo czerpał inspirację ze wszystkiego, co słyszał i widział, zapisując ją w swoim pamiętniku. W grudniu 1846 r. był świadkiem sprzeczki między starą kobietą przeszukującą śmieci i dzieckiem ulicy, którym mógł być Gavroche. Doinformował się również poprzez osobistą inspekcję paryskiej Conciergerie w 1846 r. Zbierając informacje o niektórych branżach oraz o zarobkach i standardach życia robotników. Poprosił swoje kochanki, Léonie d’Aunet i Juliette Drouet, aby opowiedziały mu o życiu w klasztorach. Wsunął także osobiste anegdoty w fabułę. Na przykład noc poślubna Mariusza i Cosette (Część V, Księga 6, Rozdział 1) odbywa się 16 lutego 1833 r., kiedy to Hugo i jego długoletnia kochanka Juliette Drouet po raz pierwszy się kochali.
O czym jest ta książka?
Tom I Fantine
Historia zaczyna się w 1815 r. w Digne, gdy chłop Jean Valjean, który właśnie został zwolniony po odbyciu wyroku skazującego go na 19 lat więzienia w Bagne w Tulonie – pięć za kradzież chleba dla swojej głodującej siostry i jej rodziny oraz kolejnych czternaście za liczne próby ucieczki – zostaje wyrzucony z karczmy, ponieważ posiadany przez niego żółty paszport naznacza go jako byłego skazanego. Śpi na ulicy, jest zły i zgorzkniały.Dobrotliwy biskup Digne Myriel daje mu schronienie.
W nocy Valjean ucieka ze srebrną zastawą Myriela. Kiedy policja go łapie, Myriel udaje, że podarował sztućce Valjeanowi i naciska, by wziął również dwa srebrne świeczniki. Wyglądało to tak, jakby ich zapomniał. Policja przyjmuje to wyjaśnienie i wychodzi. Myriel mówi Valjeanowi, że jego życie zostało powierzone Bogu i że powinien wykorzystać pieniądze ze srebrnych świeczników, aby stać się uczciwym człowiekiem.
Valjean zastanawia się nad słowami Myriela. Kiedy pojawia się okazja, czysto z przyzwyczajenia, kradnie monetę 12-letniemu Petitowi Gervaisowi. Szybko żałuje i w panice przeszukuje miasto w poszukiwaniu Gervaisa. Jednocześnie ta kradzież zostaje zgłoszona władzom. Valjean ukrywa się, gdy go szukają, ponieważ jeśli zostanie schwytany, wróci na galery na całe życie jako recydywista.
Minęło sześć lat, a Valjean, używając pseudonimu Monsieur Madeleine, stał się bogatym właścicielem fabryki i został mianowany burmistrzem miasta określonego tylko jako M ____-sur-M__ (tj. Montreuil-sur-Mer). Idąc ulicą, widzi człowieka o imieniu Fauchelevent przypiętego pod kołami wozu. Kiedy nikt nie chce podnieść wózka, nawet za opłatą, postanawia uratować Faucheleventa. Czołga się pod wozem, udaje mu się go podnieść i uwolnić. Miejski inspektor policji, inspektor Javert, który był przybocznym strażnikiem Bagne w Tulonie podczas uwięzienia Valjeana, staje się podejrzliwy wobec burmistrza po tym, jak zobaczył ten niezwykły wyczyn siły. Znał tylko jednego człowieka, skazańca imieniem Jean Valjean, który mógł coś takiego zrobić.
Wiele lat wcześniej w Paryżu grizette (kobieta z francuskiej klasy pracującej) o imieniu Fantine zakochała w Félixie Tholomyès. Jego przyjaciele, Listolier, Fameuil i Blachevelle zostali sparowani z przyjaciółkami Fantine, Dahlią, Zéphine i Favourite. Mężczyźni porzucają kobiety, traktując ich relacje jako młodzieńczą rozrywkę. Fantine musi korzystać z własnych zasobów, aby opiekować się nią i córką Tholomyèsa, Cosette. Kiedy Fantine przybywa do Montfermeil, zostawia Cosette pod opieką Thénardiersa, skorumpowanego karczmarza, i jego samolubnej, okrutnej żony.Fantine nie zdaje sobie sprawy z tego, że znęcają się nad jej córką i wykorzystują ją jako pracownicę przymusową na rzecz swojej gospody i nadal stara się sprostać rosnącym, wymuszonym i fikcyjnym wymaganiom. Później zostaje zwolniona z pracy w fabryce Jeana Valjeana z powodu odkrycia, iż jej córka urodziła się poza małżeństwem. Tymczasem żądania pieniężne Thardardierów nadal rosną.
W desperacji Fantine sprzedaje swoje włosy i dwa przednie zęby i ucieka się do prostytucji, by zapłacić Thénardierom. Fantine powoli umiera z powodu nieokreślonej choroby. Dandys o imieniu Bamatabois nęka Fantine na ulicy, a ona reaguje, uderzając go. Javert aresztuje Fantine. Ta prosi go o zwolnienie, aby mogła utrzymać córkę, ale Javert skazuje ją na sześć miesięcy więzienia.
Valjean (burmistrz Madeleine) interweniuje i nakazuje Javertowi uwolnienie jej. Javert opiera się, ale Valjean zwycięża i, czując się odpowiedzialny za to, że kobieta straciła pracę w jego fabryce, obiecuje Fantine, że przyprowadzi do niej Cosette. Zabiera ją do szpitala.Javert znów odwiedza Valjeana i przyznaje, że po tym, jak został zmuszony do uwolnienia Fantine, zgłosił go funkcjonariuszom jako Valjeana. Stwierdza jedna, że zdaje sobie sprawę, iż się mylił, ponieważ oficerowie zidentyfikowali kogoś innego jako prawdziwego Jeana Valjeana, mają go w areszcie.
Valjean jest rozdarty, ale postanawia się ujawnić, aby ocalić niewinnego człowieka, którego prawdziwe nazwisko to Champmathieu. Udaje się w podróż, aby wziąć udział w procesie i tam ujawnia swoją prawdziwą tożsamość. Valjean wraca do M ____-sur-M__, aby zobaczyć się z Fantine, a następnie z Javiertem, z którym konfrontuje się w jej szpitalnej sali.Po tym, jak Javert aresztuje Valjeana, ten prosi o trzy dni, by przyprowadzić Cosette do Fantine, ale Javert odmawia. Fantine odkrywa, że Cosette nie ma w szpitalu i z niepokojem pyta, gdzie ona jest. Javert nakazuje jej milczenie, a następnie ujawnia prawdziwą tożsamość Valjeana. Osłabiona dotkliwą chorobą doznaje szoku i umiera. Valjean idzie do Fantine, rozmawia z nią niesłyszalnym szeptem, całuje ją w rękę, a potem wychodzi z Javertem. Później ciało Fantine zostaje bezceremonialnie wrzucone do publicznego grobu.
Tom II – Cosette
Valjean ucieka, ale zostaje schwytany i skazany na śmierć. Król zamienia wyrok na karę dożywotniej służby. Valjean, uwięziony w Bagnie w Tulonie, ryzykując życie ratuje marynarza złapanego w takielunek statku. Widzowie domagają się jego uwolnienia. Valjean udaje własną śmierć, pozwalając sobie wpaść do oceanu. Władze zgłaszają go martwego, a jego ciało zginęło.
Valjean przybywa do Montfermeil w Wigilię Bożego Narodzenia. Znajduje Cosette, która sama zbiera wodę w lesie, i idzie z nią do gospody. Zamawia posiłek i obserwuje, jak Thénardiersowie znęcają się nad nią, jednocześnie rozpieszczając własne córki Éponine i Azelmę Te młode damy źle traktują Cosette za zabawę należącą do nich lalką. Valjean wychodzi i wraca, aby przekazać Cosette prezent – drogą nową lalkę, którą dziewczynka po pewnym wahaniu chętnie przyjmuje. Éponine i Azelma są zazdrosne. Madame Thénardier jest wściekła na Valjeana, podczas gdy jej mąż lekceważy jego zachowanie, dbając tylko o to, by zapłacił za jedzenie i zakwaterowanie.
Następnego ranka Valjean informuje Thénardiersów, że chce zabrać ze sobą Cosette. Madame Thénardier wydaje się uradowana, podczas gdy Thénardier udaje, że kocha Cosette i martwi się o jej dobro, niechętnie z niej rezygnując. Valjean płaci Thénardiersowi 1500 franków, po czym on i Cosette opuszczają gospodę. Thénardier, mając nadzieję, że uda mu się wyciągnąć więcej z Valjeana, biegnie za nimi, trzymając 1500 franków i mówi Valjeanowi, że chce odzyskać Cosette. Informuje go, że nie może zwolnić Cosette bez wiadomości od matki dziecka. Valjean wręcza list od Fantine upoważniający jego posiadacza do zabrania Cosette. Thénardier żąda następnie, aby Valjean zapłacił tysiąc koron, ale Valjean i Cosette odchodzą. Thénardier żałuje, że nie przyniósł pistoletu i wraca do domu.
Valjean i Cosette uciekają do Paryża. Valjean wynajmuje nowe mieszkania w Gorbeau House, w którym on i Cosette mieszkają szczęśliwie. Jednak kilka miesięcy później Javert odkrywa tam ich kwatery. Valjean zabiera Cosette w nadzei na to, że uda im się uciec przed Javertem. Wkrótce z pomocą Faucheleventa znajdują schronienie w klasztorze Petit-Picpus. To człowiek, którego Vajjean uratował przed zmiażdżeniem pod wózkiem i który został ogrodnikiem klasztoru. Valjean także zostaje ogrodnikiem, a Cosette wstępuje do szkoły klasztornej.
Tom III – Marius
Osiem lat później Przyjaciele Abecadła, dowodzeni przez Enjolrasa, przygotowują rewolucję przeciwko Orléanistom (tj. powstanie paryskie w dniach 5–6 czerwca 1832 r., Po śmierci generała Lamarque, jedynego francuskiego przywódcy, który miał współczucie dla klasy robotniczej. Lamarque był ofiarą dużej epidemii cholery, która spustoszyła miasto, a zwłaszcza jego biedne dzielnice, wzbudzając podejrzenie, że rząd zatruł studnie).
Do Przyjaciół Abecadła dołączają biedni z Cour des grands, w tym najstarszy syn Thénardiersa, Gavroche, który jest ulicznikiem.
Jeden ze studentów, Marius Pontmercy, został wyrzucony z rodziny z powodu swoich liberalnych poglądów. Po śmierci ojca, pułkownika Georgesa Pontmercy’ego, Marius odkrywa notatkę, w której instruuje on syna, aby udzielił pomocy sierżantowi Thénardierowi, który uratował życie Pontmercy’ego pod Waterloo. W jednak rzeczywistości Thénardier plądrował zwłoki i przypadkowo uratował życie Pontmercy’emu oraz nazwał się sierżantem pod Napoleonem, aby uniknąć ujawnienia się jako złodziej.W Ogrodu Luksemburskim Marius zakochuje się w pięknej Cosette.
Thénardiersowie również przeprowadzili się do Paryża i żyją w biedzie po utracie gospody. Mieszkają pod nazwiskiem „Jondrette” w Gorbeau House (przypadkowo w tym samym budynku Valjean i Cosette mieszkali krótko po opuszczeniu gospody Thénardiersów). Marius także jest tam lokatorem i mieszka obok Thénardiersów.
Éponine, teraz obdarta i wychudzona, odwiedza Mariusa w swoim mieszkaniu, by błagać go o pieniądze. Aby zaimponować mu, stara się udowodnić swoją umiejętność czytania, czytając na głos książkę i pisząc „The Cops Are Here” na kartce papieru. Marius współczuje jej i daje jej trochę pieniędzy. Po jej wyjściu obserwuje pęknięcie w ścianie w „Jondrettes” w swoim mieszkaniu.
Wchodzi Éponine i ogłasza, że przybywa do nich filantrop wraz ze swoją córką. Aby wyglądać biedniej, Thénardier gasi ogień i łamie krzesło. Nakazuje także Azelmie wybić szybę, co powoduje skaleczenie ręki (tak jak tego oczekiwał Thénardier).Wchodzi filantrop i jego córka – właściwie Valjean i Cosette. Marius natychmiast rozpoznaje dziewczynę. Valjean obiecuje, że wróci z czynszem. Po tym jak on i Cosette wychodzą, Marius prosi Éponine o uzyskaniu dla niego adresu. Éponine, zakochana w Mariusie, niechętnie się na to zgadza. Thénardiersowie również rozpoznali Valjeana i Cosette i przysięgają zemstę. Thénardier korzysta z pomocy Patrona -Minette, znanego i budzącego lęk gangu morderców i rabusiów.
Marius słyszy plan Thénardiera i idzie do Javerta, aby zgłosić zbrodnię. Javert daje Mariusowi dwa pistolety i instruuje go, aby wystrzelił w powietrze, jeśli coś stanie się niebezpieczne. Marius wraca do domu i czeka na przybycie Javerta i policji. Thénardier wysyła Éponine i Azelmę na zewnątrz, aby wyglądali policji. Kiedy Valjean wraca z czynszem, Thénardier wraz z Patronem-Minette, zaskakuje go i ujawnia swoją prawdziwą tożsamość. Marius uznaje Thénardiera za człowieka, który „uratował” życie ojca w Waterloo i nie wie, co zrobić.Próbuje znaleźć sposób na uratowanie Valjeana, nie zdradzając Thénardiera. Valjean zaprzecza znajomości z Thénardierem i mówi mu, że nigdy się nie spotkali. Próbuje uciec przez okno, ale jego ruchy są ograniczone. Jest też zamroczony.
Thénardier nakazuje Valjeanowi zapłacić mu 200 000 franków. Rozkazuje także, aby napisał list do Cosette. Po tym, jak Valjean pisze wiadmość i informuje Thénardiera o swoim adresie, ten wysyła Mme. Thénardier po Cosette. Pani Thénardier wraca sama i ogłasza, że adres jest fałszywy.W tym czasie Valjeanowi udaje się uwolnić. Thénardier postanawia go zabić. Podczas gdy on i Patron-Minette mają to zrobić, Marius przypomina sobie o skrawku papieru, o którym pisała wcześniej Éponine. Wrzuca go do mieszkania Thénardiersa przez szczelinę w ścianie. Thénardier czyta i myśli, że to Éponine wrzuciła go do środka. On, pani Thénardier i Patron-Minette próbują uciec, ale Javert ich powstrzymuje. Aresztuje Thénardierów i Patrona-Minette (z wyjątkiem Claquesousa, który ucieka podczas transportu do więzienia; Montparnasse`a, który zatrzymuje się, by uciec z Éponine zamiast przyłączyć się do rabunku; i Gavroche`a, który nie był obecny i rzadko uczestniczył w rodzinnych przestępstwach). Valjeanowi udaje się uciec, zanim Javert go zobaczy.
Tom IV – Idylla na Rue Plumet i epos na Rue St. Denis
Po zwolnieniu z więzienia Éponine znajduje Mariusa i ze smutkiem mówi mu, że znalazła adres Cosette. Prowadzi go do domu Valjeana i Cosette na Rue Plumet, a Marius obserwuje dom przez kilka dni. W końcu spotykają się z Cosette i deklarują sobie wzajemną miłość. Thénardierom, Patron-Minette`owi i Brujonowi udaje się uciec z więzienia z pomocą Gavroche`a.
Pewnej nocy, podczas jednej z wizyt Mariusa u Cosette, sześciu mężczyzn próbuje najechać dom Valjeana. Jednak Éponine, która siedziała przy bramie, grozi, że krzyknie i obudzi całe sąsiedztwo, jeśli złodzieje nie odejdą. Słysząc to, niechętnie zaniechają wykonania swojego planu. Tymczasem Cosette informuje Mariusa, że wraz z Valjeanem wyruszy za tydzień do Anglii.
Następnego dnia Valjean siedzi na Champ de Mars. Ma problem z kilkukrotnym spotkaniem z Thénardierem w okolicy. Niespodziewanie na jego kolanach ląduje notatka z napisem „Wyjdź”. Widzi postać uciekającą w słabym świetle. Wraca do swojego domu, mówi Cosette, że będą mieszkać w ich drugim domu przy Rue de l’Homme Arme, i potwierdza, że przeprowadzą się do Anglii. Marius próbuje uzyskać zgodę M. Gillenormanda na poślubienie Cosette. Jego dziadek wydaje się surowy i zły, ale tęskni za chłopakiem. Kiedy temperamenty wybuchają, odmawia wyrażenia zgody na małżeństwo, każąc Mariusowi uczynić Cosette swoją kochanką. Obrażony Marius wychodzi.
Następnego dnia studenci buntują się i wznoszą barykady na wąskich uliczkach Paryża. Gavroche zauważa Javerta i informuje Enjolrasa, że ten jest szpiegiem. Kiedy Enjolras stawia mu sprawę, przyznaje się do swojej tożsamości i rozkazu szpiegowania studentów. Enjolras i pozostali uczniowie przywiązują go do słupa w restauracji Corinth. Później tego samego wieczora Marius wraca do domu Valjeana i Cosette na Rue Plumet, ale stwierdza, że dom jest już pusty. Następnie słyszy głos mówiący mu, że jego przyjaciele czekają na niego przy barykadzie. Zrozpaczony widząc, że Cosette nie ma, słucha głosu i odchodzi. Kiedy Marius przybywa na barykadę, „rewolucja” już się rozpoczęła. Kiedy pochyla się, by podnieść beczkę prochu, podchodzi żołnierz, który chce go zastrzelić. Jednak mężczyzna zakrywa lufę pistoletu żołnierza dłonią. Żołnierz strzela, śmiertelnie się raniąc.
Tymczasem żołnierze się zbliżają. Marius wspina się na szczyt barykady, trzymając w jednej ręce pochodnię, w drugiej beczkę prochu i grozi żołnierzom, że wysadzi barykadę. Po potwierdzeniu tego, żołnierze wycofują się z barykady. Marius postanawia udać się na mniejszą barykadę, którą uważa za pustą. Kiedy się odwraca, mężczyzna, który wcześniej do niego strzelił, woła go po imieniu. Marius odkrywa, że ten mężczyzna to tak naprawdę Éponine, ubrana w męskie ubranie. Leżąc na jego kolanach, wyznaje, że to ona powiedziała mu, aby poszedł na barykadę, mając nadzieję, że umrą razem. Wyznaje także, że uratowała mu życie, ponieważ chciała umrzeć, zanim on to zrobi.
W tym momencie możemy dowiedzieć się także, że Éponine anonimowo rzuciła notatkę Valjeanowi. Kobieta następnie mówi Mariusowi, że ma dla niego list. Wyznaje również, że otrzymała go dzień wcześniej, początkowo nie planując mu go przekazać, ale jednak postanawia to zrobić, obawiając się, że będzie na nią zły przez całe życie pozagrobowe. Po tym, jak Marius bierze list, Éponine prosi go, by pocałował ją w czoło, kiedy ona umrze. Wydając z siebie ostatnie tchnienie, wyznaje, że była w nim „trochę zakochana” i umiera.
Marius spełnia jej prośbę i idzie do tawerny, aby przeczytać list. Jest napisany przez Cosette. Dowiaduje się o miejscu pobytu dziewczyny i pisze do niej list pożegnalny. Wysyła Gavroche`a, by go jej dostarczył, ale ten zostawia go u Valjeana. Mężczyzna, dowiadując się, że kochanek Cosette walczy, początkowo odczuwa ulgę, ale godzinę później wkłada mundur Gwardii Narodowej, zbroi się w broń i amunicję i opuszcza dom.
Tom V – Jean Valjean
Valjean przybywa na barykadę i natychmiast ratuje ludzkie życie. Nadal nie jest pewien, czy chce chronić Mariusa, czy go zabić. Marius rozpoznaje Valjeana od pierwszego wejrzenia. Enjolras ogłasza, że już prawie nie ma nabojów. Kiedy Gavroche wychodzi poza barykadę, by zebrać więcej amunicji od martwych gwardzistów narodowych, zostaje postrzelony przez żołnierzy.
Valjean zgłasza się na ochotnika do egzekucji Javerta, a Enjolras udziela pozwolenia. Valjean usuwa Javert z pola widzenia, a następnie wystrzeliwuje w powietrze, pozwalając mu odejść. Marius błędnie uważa, że Valjean zabił Javerta. Gdy barykada upada, Valjean zabiera rannego i nieprzytomnego Mariusa. Wszyscy inni studenci zostają zabici. Valjean ucieka kanałami, niosąc ciało chłopaka. Unika patrolu policyjnego i dociera do bramy wyjściowej, ale zastaje ją zamkniętą. Thénardier wyłania się z ciemności. Valjean rozpoznaje go, ale jego brudne oblicze uniemożliwia Thénardierowi rozpoznanie go. Myśląc, że Valjean jest mordercą chwytającym zwłoki ofiary, Thénardier oferuje otwarcie bramy dla pieniędzy. Gdy przeszukuje kieszenie Valjeana i Mariusa, ukradkiem zdziera kawałek płaszcza Mariusa.
Thénardier bierze trzydzieści franków, które znalazł, otwiera bramę i pozwala Valjeanowi wyjść, spodziewając się, że pojawienie się Valjeana wychodzącego z kanału odwróci uwagę ścigającej go policji.Po wyjściu Valjean spotyka Javerta i prosi o czas, aby zwrócić Mariusa rodzinie. Javert zgadza się, zakładając, że Marius umrze w ciągu kilku minut. Po pozostawieniu Mariusa w domu dziadka, Valjean prosi o pozwolenie na krótką wizytę we własnym domu, a Javert zgadza się. Tam oficer mówi Valjeanowi, że będzie na niego czekał na ulicy, ale kiedy Valjean skanuje ulicę z okna, stwierdza, że Javert zniknął. Javert idzie ulicą, uświadamiając sobie, że jest uwięziony między swoją ścisłą wiarą w prawo a łaską, którą okazał mu Valjean. Uważa, że nie może już oddać Valjeana władzom, ale nie może też ignorować swojego obowiązku wobec prawa. Nie mogąc poradzić sobie z tym dylematem, popełnia samobójstwo, rzucając się w Sekwanę.
Marius powoli wraca do zdrowia po odniesionych obrażeniach. Kiedy on i Cosette przygotowują się do ślubu, Valjean wyposaża ich w fortunę w wysokości prawie 600 000 franków. W trakcie ich wesela odbywającego się podczas uroczystości Mardi Gras, Valjean zostaje zauważony przez Thénardiera, który następnie nakazuje Azelmie pójść za nim.
Po ślubie Valjean wyznaje Mariusowi, że jest byłym skazanym. Marius jest przerażony, przyjmuje, iż mężczyzna posiada najgorsze cechy moralne i stara się ograniczyć jego czas z Cosette. Valjean zgadza się na wyrok Mariusa i separację z Cosette. Jednak traci woleę życia.
Thénardier przychodzi do Mariusa w przebraniu, ale ten go rozpoznaje. Thénardier próbuje szantażować Mariusa tym, co wie o Valjeanie, ale robiąc to, mimowolnie koryguje błędne poglądy Mariusa na temat starszego mężczyzny i ujawnia wszystko, co zrobił. Próbuje przekonać go, że Valjean jest mordercą, i przedstawia płaszcz, który wyrwał jako dowód. Oszołomiony Marius rozpoznaje materiał jako część własnego płaszcza i zdaje sobie sprawę, że to Valjean uratował go z barykady. Marius wyciąga garść banknotów i ciska nimi w twarz Thénardiera. Następnie konfrontuje go z jego przestępstwami i oferuje mu ogromną sumę za odejście. Thénardier przyjmuje ofertę i wraz z Azelmą podróżuje do Ameryki, gdzie zostaje handlarzem niewolników.W drodze do domu Valjeana, Marius mówi Cosette, że Valjean uratował mu życie na barykadzie. Przybywają, by znaleźć umierającego mężczyznę i pojednać się z nim. Valjean opowiada Cosette o jej matce. Umiera zadowolony i zostaje pochowany pod pustą płytą na cmentarzu Père Lachaise.
Ówczesny odbiór
Pojawienie się powieści było bardzo oczekiwanym wydarzeniem, ponieważ Victor Hugo został uznany za jednego z najwybitniejszych poetów Francji w połowie XIX wieku. New York Times ogłosił swoją publikację już w kwietniu 1860 r. Hugo zabronił swoim wydawcom streszczenia historii i odmówił zezwolenia na drukowanie fragmentów powieści przed publikacją. Poinstruował wydawców, aby zawierzyli jego wcześniejszym sukcesom.
Wydanie dwóch pierwszych tomów m poprzedziła masowa kampania reklamowa w Brukseli 30 lub 31 marca oraz w Paryżu 3 kwietnia 1862 r. Pozostałe tomy opublikowano 15 maja 1862 r. Co ciekawe wraz z nimi pojawiły się krytyczne reakcje (często negatywne). Niektórzy krytycy uznali temat poruszany w książce za niemoralny, inni narzekali na nadmierny sentymentalizm, a inni byli zaniepokojeni pozorną sympatią do rewolucjonistów. L. Gauthier napisał w Le Monde z 17 sierpnia 1862 r .: „Nie da się odczytać bez niepokonanego wstrętu wszystkich szczegółów, które podaje pan Hugo dotyczących udanego planowania zamieszek.”
Bracia Goncourt uznali tę powieść za sztuczną i rozczarowującą. Flaubert nie znalazł w niej „ani prawdy, ani wielkości”. Skarżył się, że bohaterowie byli prymitywni i stereotypowi – wszyscy „mówią bardzo dobrze – ale wszyscy w ten sam sposób”. Uznał to za „infantylny” wysiłek i „zakończył” karierę Hugo jak „upadek boga”.
W przeglądzie prasowym Charles Baudelaire pochwalił Hugo za skupienie uwagi publicznej na problemach społecznych, choć uważał, że taka propaganda jest przeciwieństwem sztuki. Prywatnie karcił go. Kościół katolicki zakazał czytania tej książki, umieszczając ją w Indeksie Ksiąg Zakazanych.
Książka jednak okazała się sporym sukcesem komercyjnym od czasu publikacji. Już w roku publikacji została przetłumaczona na wiele języków, m.in.: na włoski, grecki i portugalski.
