Pani Bovary to debiutancka powieść francuskiego pisarza Gustawa Flauberta, wydana w 1856 roku. Główna bohaterka żyje ponad stan, aby uciec od banałów i pustki prowincjonalnego życia.
Powieść została po raz pierwszy opublikowana w La Revue de Paris między 1 października a 15 grudnia 1856. Tuż po publikacji prokuratorzy oskarżyli Flauberta o obsceniczność. Proces odbył się w styczniu 1857 r. i sprawił, że ta opowieść stała się znana. Po uniewinnieniu Flauberta 7 lutego 1857 roku Pani Bovary stała się bestsellerem. Książka została opublikowana w dwóch tomach w kwietniu 1857 roku. Obecnie uważana jest za arcydzieło i jedno z najbardziej wpływowych dzieł literackich w historii.
Brytyjski krytyk James Wood pisze: „Flaubert ustalił, na dobre lub na złe, to, co większość czytelników uważa za współczesną narrację realistyczną, a jego wpływ jest prawie zbyt znany, by był widoczny”
To samo pisze o twórczości Flauberta Jan Parandowski w przedmowie do Pani Bovary:
Ani jednego momentu nie puszczał [Flaubert] na swobodę roztargnionego pióra. W każdym szczególe, choćby odrażająco pospolitym i ostatecznie błahym, bytował nieraz dni całe, rzekomo przesiewając słowa, a w istocie wchodząc w jego rdzeń, by odczuć go nagłym błyskiem porozumienie, wyraźnie i nieomylnie.
Fabuła -streszczenie
Akcja Pani Bovary rozgrywa się w prowincjonalnej północnej Francji, niedaleko miasta Rouen w Normandii. Karol Bovary to nieśmiały, dziwnie ubrany nastolatek, który przybywa do nowej szkoły. Jest wyśmiewany przez nowych kolegów z klasy. Karol stara się zdobyć stopień medyczny drugiego stopnia, co pozwala mu na stanie się Officier de Santé w publicznej służbie zdrowia. Poślubia kobietę, którą wybrała dla niego matka – nieprzyjemną, ale rzekomo bogatą wdowę Héloïse Dubuc. Wyrusza, aby otworzyć praktykę w wiosce Tôtes.
Pewnego dnia Karol odwiedza lokalne gospodarstwo, aby złożyć złamaną nogę właściciela, i poznaje córkę swojego pacjenta, Emmę Rouault. Jest to piękna, poetycko ubrana młoda kobieta, która w klasztorze otrzymała „dobre wykształcenie”. Ma silne pragnienie luksusu i romansu, które pojawiają się u niej wraz z czytaniem popularnych powieści. Dziewczyna podoba się Karolowi, który odwiedza swojego pacjenta znacznie częściej niż to konieczne. Robi to do czasu aż zazdrość Héloïse nie przerywa tych wizyt.
Kiedy Héloïse nieoczekiwanie umiera, Karol odczekuje chwilę (co związane jest z moralnością), zanim poważnie zacznie zabiegać o Emmę. Jej ojciec wyraża zgodę na małżeństwo. Emma i Karol pobierają się.
Powieść skupia się na Emmie. Karol ma dobre intencje, ale zazwyczaj jest niezdarny i nieco przyciężki. Po tym, jak on i Emma biorą udział w eleganckim balu wydanym przez markiza d’Andervilliers, kobieta zaczyna twierdzić, że jej życie małżeńskie jest nudne i apatyczne. Karol decyduje, że jego żona potrzebuje zmiany atmosfery i przenosi swoją praktykę do większego miasta targowego, Yonville (tradycyjnie identyfikowanego z miastem Ry). Tam Emma rodzi córkę Bertę, ale macierzyństwo również jest dla niej rozczarowaniem. Zakochuje się w inteligentnym młodym człowieku, którego spotyka w Yonville, młodym studencie prawa, Leonie Dupuisie. Mężczyzna podziela jej uznanie dla literatury i muzyki oraz okazuje jej szacunek. Zaniepokojona utrzymaniem własnego wizerunku jako oddanej żony i matki Emma nie przyznaje się do uczuć do do Leona. Ukrywa też pogardę dla Karola, czerpiąc pociechę z myśli o swoim dobrym postępowaniu. Leon rozpaczliwie chce zdobyć sympatię Emmy, jednak szybko wyjeżdża na studia do Paryża.
Pewnego dnia bogaty i zawadiacki właściciel ziemski, Rudolf Boulanger, przyprowadza rannego służącego do gabinetu lekarskiego. Rzuca okiem na Emmę i wyobraża sobie, że ta da się łatwo uwieść. Zaprasza ją na przejażdżkę, co ma być w trosce o jej zdrowie. Karol, troszcząc się o zdrowie swojej żony i bez jakichkolwiek podejrzeń, zgadza się na to. Emma i Rudolf rozpoczynają romans. Ona, pochłonięta swoją romantyczną fantazją, ryzykuje otrzymywaniem niedyskretnych listów. Składa także wizyty u ukochanego. Po czterech latach nalega, żeby razem uciekli. Rudolf nie podziela jej entuzjazmu i w przeddzień ich planowanego wyjazdu kończy relację listem umieszczonym na dnie kosza z morelami. Szok kobiety jest tak wielki, że podupada ona na zdrowiu i na krótko zwraca się w stronę religii.
Kiedy Emma niemalże dochodzi do pełni zdrowia, wraz z Karolem udają się do opery na przedstawienie Łucja z Lammermoor, oparteym na powieści historycznej Waltera Scotta z 1819 roku The Bride of Lammermoor do pobliskiego Rouen. Opera ponownie budzi pasje Emmy. Do tego ponownie spotyka Leona, który wykształcił się i pracuje teraz w Rouen. Nawiązują romans. Karol wierzy, że Emma bierze lekcje gry na pianinie, jednak ta co tydzień jeździ do miasta, aby spotkać się z kochankiem. Widzą się zawsze w tym samym pokoju, w tym samym hotelu, który zresztą oboje postrzegają jako swój dom. Początkowo romans jest ekstatyczny, ale Leonowi nudzą się emocjonalne ekscesy Emmy. Ta z kolei ma ambiwalentne podejście do Leona. Raczej zaspokaja swoje zamiłowanie do dóbr luksusowych, kupując na kredyt od przebiegłego kupca Lheureux, który nawet pomaga jej zdobyć pełnomocnictwo do majątku Karola. Dług Emmy stale rośnie.
Kiedy Lheureux domaga się spłaty zadłużenia Bovary’ego, Emma błaga kilka osób o pieniądze. Wśród nich są między innymi: Leona i Rudolf. W rozpaczy połyka arszenik i umiera bolesną śmiercią. Karol ze złamanym sercem oddaje się żałobie, traktuje pokój Emmy niczym sanktuarium oraz przyjmuje jej postawy i upodobania, aby zachować pamięć o niej. W ostatnich miesiącach przestaje pracować i żyje, wyprzedając swój dobytek. Jego pozostałe mienie zostało przejęte, by spłacić dług wobec Lheureux. Kiedy znajduje listy miłosne od Rudolfa i Leona, załamuje się na dobre. Umiera, a jego córka Berta zamieszkuje z babcią, która także wkrótce umiera. Następnie Berta mieszka ze zubożałą ciotką, która wysyła ją do pracy w przędzalni bawełny. Książkę kończy informacja o miejscowym farmaceucie Homaisie, który konkurował z praktyką medyczną Karola. Mężczyzna zyskuje rozgłos wśród mieszkańców Yonville i jest nagradzany za osiągnięcia medyczne.
Bohaterowie
- Emma Bovary jest tytułową bohaterką powieści (matka Karola i jego była żona również są określane jako pani Bovary, a ich córka pozostaje panną Bovary). Ma wysoce romantyczne spojrzenie na świat, pragnie piękna, bogactwa, pasji, a także dostępu do wyższych sfer. To właśnie rozbieżność między tymi romantycznymi ideałami a realiami jej wiejskiego życia kieruje wydarzeniami opisanymi w znacznej części powieści. Te pragnienia sprawiają, że kobieta nawiązuje dwa romanse i zaciąga niemożliwy do spłacenia dług. Żyje zgodnie z własnymi wyobrażeniami i to właśnie introspekcja i analiza jej wewnętrznych konfliktów wyznacza psychologiczny rozwój Flauberta jako autora.
- Karol Bovary, mąż Emmy, jest bardzo prostym i pospolitym człowiekiem. Jest otwarty i przyjacielski, ma dar zapamiętywania imion i twarzy. Z zawodu jest wiejskim lekarzem, ale, jak we wszystkim innym, nie jest w swoim zawodzie zbyt dobry. W rzeczywistości nie ma wystarczających kwalifikacji, aby zostać lekarzem, ale zamiast tego pełni funkcję Officier de Santé, czyli „pracownika służby zdrowia”. Mimo to lubi swoją pracę i chętnie odwiedza pacjentów. Najczęściej wzywany jest do udzielania pierwszej pomocy. Robi to wystarczająco kompetentnie, aby zdobyć lojalność i przyjaźń swoich pacjentów w Tôtes. Jednak kiedy przeprowadza się do Yonville, aby tam praktykować medycynę, zdaje się być sabotowany przez farmaceutę Homaisa. Karol uwielbia swoją żonę i uważa ją za idealną, pomimo oczywistych dowodów na to, że jest inaczej. Nigdy nie podejrzewa ją o romanse. Oddaje jej pełną kontrolę nad finansami, przez co sprowadza na siebie biedę.
- Rudolf Boulanger to zamożny mężczyzna. Uwodzi Emmę,chociaż ta jest dla niego po prostu jedną z wielu kochanek. Czasami bywa nią oczarowany, jednak nie odczuwa wobec niej prawdziwych uczuć. W miarę jak Emma staje się coraz bardziej zdesperowana, Rudolf traci nią zainteresowanie i martwi się jej brakiem ostrożności. Szybko rezygnuje z ucieczki z Emmą rezygnuje i czuje, że nie jest w stanie sobie z nią poradzić. Nie podoba mu się także wizja życia z jej córką, Bertą.
- Leon Dupuis jest urzędnikiem, który wprowadza Emmę w poezję i zakochuje się w niej. Opuszcza Yonville, żeby się kształcić. Wydaje mi się, że jest zakochany w Emmie, która zresztą odwzajemnia jego uczucia. Do ich romansu dochodzi jednak dopiero, kiedy jej relacja z Rudolfem Boulanger kończy się. Nawiązują romans.
- Pan Lheureux to chytry kupiec i manipulant, który nieustannie przekonuje ludzi w Yonville, by kupowali towary na kredyt i pożyczali od niego pieniądze. Doprowadziwszy wielu małych przedsiębiorców do finansowej ruiny, aby wesprzeć swoje biznesowe ambicje, Lheureux pożycza pieniądze Karolowi i mistrzowsko rozgrywa sytuację, doprowadzając państwo Bovary do tak wielkiego zadłużenia, że kończy się ono ich finansową ruiną i samobójstwem Emmy.
- Pan Homais to miejski aptekarz. Jest zaciekle antyklerykalny, praktykuje medycynę bez licencji. Chociaż udaje, że zaprzyjaźnia się z Karolem, nieustannie podważa jego praktykę medyczną, odciągając od niego pacjentów i zmuszając go do podjęcia trudnej operacji, która kończy się niepowodzeniem i niszczy zawodową wiarygodność Karola w Yonville.
- Justin jest uczniem i kuzynem pana Homais. Został przyjęty do domu z łaski. Jest jednak przydatny jako sługa. Chłopak zakochuje się w Emmie. W pewnym momencie kradnie klucz do pokoju medycznego, a Emma namawia go do otwarcia pojemnika z arszenikiem, aby mogła „zabić kilka szczurów, nie pozwalających jej zasnąć”. Ku jego przerażeniu to ona jednak sama spożywa arszenik. Justin ma po wszystkim wyrzuty sumienia.
Czas i miejsce akcji
Kontekst powieści jest ważny, po pierwsze dlatego, że odnosi się do realistycznego stylu Flauberta i komentarza społecznego, a po drugie ze względu na samą główną bohaterkę.
Francis Steegmuller oszacował, że powieść zaczyna się w październiku 1827, a kończy w sierpniu 1846. Odpowiada to monarchii lipcowej – panowaniu Ludwika Filipa I, który spacerował po Paryżu z własnym parasolem, jakby chciał uczcić rosnącą mieszczańską klasę średnią. Sporo czasu i wysiłku, które Flaubert poświęca na wyszczególnianie zwyczajów wiejskich Francuzów, pokazuje ich naśladowanie miejskiej, wyłaniającej się klasy średniej.
Flaubert dążył do dokładnego przedstawienia życia codziennego. Pokazuje to chociażby relacja z targów powiatowych w Yonville. Są one ukazane w czasie rzeczywistym z jednoczesną intymnym spotkaniem kochanków za oknem wychodzącym na targi (pierwsza w historii literatury scena symultaniczna, czyli taka, w której wydarzenia dzieją się w tym samym czasie w różnych miejscach!). Flaubert znał miejsce, w którym toczy się powieść. Było to miejsce jego narodzin i młodości (Rouen w Normandii) i położone wokół niego tereny. Jego wierność przyziemnym elementom życia na wsi sprawiła, że książka stała się pierwszym dziełem, w którym pojawił się nowy nurt, czyli realizm literacki.
Ujęcie tego, co codzienne w otoczeniu, kontrastuje z tęsknotami głównego bohatera. Praktyczność wspólnego życia udaremnia romantyczne fantazje Emmy. Flaubert wykorzystuje to połączenie, aby ukazać zarówno samo miejsce akcji, jak i charakter głównej bohaterki. To sprawia, że Emma staje się bardziej kapryśna i żałosna w świetle codziennej rzeczywistości. Jednak jej tęsknoty potęgują zarozumiałą banalność miejscowej ludności. Emma, choć niepraktyczna, a jej prowincjonalne wykształcenie jest niewystarczające i nieuformowane, nadal odzwierciedla nadzieję na piękno i wielkość, której wydaje się brakować klasie burżuazyjnej.
Styl
Książka była w pewnym sensie inspirowana życiem szkolnego kolegi autora, który został lekarzem. Przyjaciel i mentor Flauberta, Louis Bouilhet, zasugerował mu, że może to być odpowiednio „przyziemny” temat na powieść i że Flaubert powinien spróbować pisać w „naturalny sposób”, bez dygresji. Rzeczywiście styl pisarski miał dla Flauberta ogromne znaczenie. Pisząc powieść stwierdził, że będzie to „książka o niczym, książka zależna od niczego zewnętrznego, co będzie spajane wewnętrzną siłą swojego stylu”, co zdaniem krytyka Jeana Rousseta , uczyniło go „pierwszym w historii niefiguratywnym powieściopisarzem”. Chociaż Flaubert nie wyrażał sympatii do stylu Balzaca, powieść, którą stworzył, stała się prawdopodobnie najlepszym przykładem i wzmocnieniem literackiego realizmu w duchu pisarstwa właśnie tego pisarza. „Realizm” powieści miał okazać się zresztą ważnym elementem w procesie o nieprzyzwoitość: główny prokurator argumentował, że powieść jest nie tylko niemoralna, ale realizm w literaturze jest także obrazą sztuki i przyzwoitości.
Ruch realistyczny był po części reakcją na romantyzm. Można powiedzieć, że Emma jest ucieleśnieniem romantyka: w swoim procesie psychicznym i emocjonalnym nie ma związku z realiami otaczającego ją świata. Chociaż pod pewnymi względami może wydawać się, że autor niejednokrotnie identyfikuje się z Emmą, jednak często kpi z jej romantycznych marzeń i gustu literackiego.
Dokładność rzekomego twierdzenia Flauberta, że ”Madame Bovary, c’est moi” („Madame Bovary to ja”) została zakwestionowana. W swoich listach dystansował się od sentymentów powieści. Do Edmy Roger des Genettes napisał „Tout ce que j’aime n’y est pas” („nie ma tam wszystkiego, co kocham”), a do Marie-Sophie Leroyer de Chantepie, „je n’y ai rien mis ni de mes sentiments ni de mon egzystencja ”(„ nie wykorzystałem niczego z moich uczuć ani z mojego życia ”). Mario Vargas Llosa stwierdził: „Gdyby Emma Bovary nie przeczytała wszystkich tych powieści, możliwe, że jej los byłby inny.”
Pani Bovary była postrzegana jako komentarz do kondycji burżuazji, szaleństwa aspiracji, których nigdy nie można zrealizować, lub jako wiara w słuszność zadowolonej z samej siebie, złudnej kultury osobistej, związanej z okresem Flauberta. Zwłaszcza za panowania Ludwika Filipa, kiedy klasa średnia stała się bardziej rozpoznawalna w przeciwieństwie do klasy robotniczej i szlachty. Flaubert gardził burżuazją. W swoim Słowniku idei otrzymanych burżuazję charakteryzuje poprzez powierzchowność intelektualną i duchową, surowe ambicje, płytką kulturę, umiłowanie do rzeczy materialnych, chciwość, a przede wszystkim bezmyślne papugowanie uczuć i przekonań.
Dla Vargasa Llosy „dramat Emmy jest przepaścią między iluzją a rzeczywistością, dystansem między pragnieniem a jego spełnieniem”. To pokazuje „pierwsze oznaki wyobcowania, które wiek później ogarnie mężczyzn i kobiety w społeczeństwach przemysłowych”. Jednak powieść nie dotyczy po prostu marzycielskiego romantyzmu kobiety. Karol nie jest również w stanie pojąć rzeczywistości ani zrozumieć potrzeb ani pragnień Emmy.
Znaczenie i recepcja literacka
Książka od dawna uznawana za jedną z najlepszych powieści, jako „doskonałe” dzieło literackie. Henry James napisał: „Pani Bovary ma doskonałość, która nie tylko ją naznacza, ale także sprawia, że stoi prawie samotnie: utrzymuje się z tak najwyższą, niedostępną pewnością, ponieważ zarówno podnieca, jak i przeciwstawia się osądowi.”
Marcel Proust pochwalił „gramatyczną czystość ”stylu Flauberta, podczas gdy Vladimir Nabokov powiedział, że„ stylistycznie proza robi to, co powinna robić poezja ”. Podobnie Milan Kundera napisał w przedmowie do powieści Żart: „Dopiero w dziele Flauberta proza straciła piętno estetycznej niższości. Od czasów Pani Bovary sztukę powieści uważano za równą sztuce poezji.” Giorgio de Chirico stwierdził, że jego zdaniem„ z narracyjnego punktu widzenia najdoskonalszą książką jest Pani Bovary autorstwa Flauberta ”. Julian Barnes nazwał ją najlepszą powieścią, jaka kiedykolwiek została napisana.
Pozdrawiam,
Ania
P.S. Napisz, co sądzisz o tym wpisie!
A po codzienną dawkę książek zapraszam na mój Instagram Subiektywna Lista Lektur (klik) oraz Facebook (klik)
Bądź na bieżąco z wpisami na tym blogu! Zapisz się do newslettera, a nie ominie Cię żaden wpis.
